انگلیس باید مساله بازگرداندن آثار فرهنگی غارت شده به صاحبان اصلی آنها را جدی بگیرد

در میدان راسل در لندن، انگلستان، یک موزه با شهرت جهانی قرار دارد که نام آن، موزه بریتانیا است. این موزه به ظاهر، مجموعه ای به نام «کلکسیون بزرگ آثار فرهنگی و تاریخی» دارد اما در واقع بهتر است به جای «کلکسیون»، آن را «نماد دزدی‌های پردامنه تاریخی» نامید، چراکه اکثریت بیش از هشت میلیون شیء کلکسیونی موزه، از دیگر کشورها است. در سالیان سال نیز کشورهای متعددی خواستار برگرداندن آثار فرهنگی غارت شده خود از بریتانیا شده اند که درخواست مطروحه کریاکوس میتسوتاکیس نخست وزیر یونان، جدیدترین مورد آن بود.

کریاکوس میتسوتاکیس ۲۶ نوامبر دیدار رسمی خود از انگلیس را آغاز کرد و در این جریان در مصاحبه ای با بی بی سی گفت که یونان از موزه بریتانیا می خواهد مجسمه های مرمرین پارتنون را به کشورش بازگردانند. وی خاطرنشان کرد که در مورد مالکیت این آثار فرهنگی هیچ ابهامی وجود ندارد و آنها متعلق به یونان هستند و فقط به سرقت رفته اند.

بیش از ۲۰۰ سال پیش، توماس بروس دیپلمات انگلیسی معروف به «ارل الگین»، تعداد زیادی مجسمه‌ مرمرین پارتنون و آکروپولیس آتن را از جایگاه‌های اصلی آن ها خارج و به بریتانیا منتقل کرد. دولت بریتانیا متعاقباً این مجسمه‌های سنگی را برای نمایش در موزه بریتانیا، خریداری کرد. بدین ترتیب، گنجینه متعلق به ملت یونان، به گنج‌های «درخشان» موزه بریتانیا تبدیل شد. البته، هرچند یونان مدت‌هاست که از موزه بریتانیا خواسته تا مجسمه‌ها را بازگرداند، اما این خواست همواره رد شده است.

یونان از این لحاظ، استثنا نیست. از میان قدرت های قدیمی اروپایی، بریتانیا دارای بیشترین مستعمره در خارج از کشور بوده و موزه بریتانیا نیز، نمایشگر این عصر استعمارگری بوده است. از آثار برنزی بنین نیجریه گرفته تا سنگ روزتا مصر، بیشتر اشیاء کلکسیونی موجود در موزه بریتانیا گواهی بر غارت‌های وحشیانه بریتانیا در خارج از کشور در طول این تاریخ هستند. البته، در این میان می توان به  حدود ۲۳ هزار اثر فرهنگی چینی نیز اشاره کرد.

طبق آمار ناقص یونسکو، چین حداقل ۱.۶۴ میلیون اثر فرهنگی از دست داده است. موزه بریتانیا یکی از موزه‌هاییست که بزرگ ترین کلکسیون آثار فرهنگی از دست رفته چین را دارد. از برنزهای سلسله‌های «شانگ» و «جو» گرفته تا ظروف چینی سلسله‌های «تانگ» و «سونگ» و آثاری از طلا و یشم سلسله‌های «مینگ» و «چینگ»، آثار فرهنگی چینی در موزه بریتانیا تقریبا همه گروه‌های هنری و نیز دوران تاریخی چین را شامل می شود. در میان «ده گنج‌ برتر» موزه بریتانیا، سه مورد از چین است که عبارتست از: اثر نقاشی «توصیه‌های مربی به بانوان درباری» نسخه‌ای از سلسله «تانگ»، نقاشی‌های دیواری «دون‌هوانگ» و گلدان «دیوید» از سلسله «یوان». این آثار فرهنگی اغلب به عنوان آثار دارای منشا «مشروع» برچسب‌گذاری می‌شوند، اما منشا واقعی آن ها عمدتا جنگ، دزدی و تجارت بازار زیرزمینی است و بیشتر این دزدی‌های غیرقانونی، در بازه زمانی از جنگ تریاک تا ۱۰۰ صد سال پیش از تاسیس جمهوری خلق چین، صورت گرفته است.

هرچند بسیاری از کشورها از جمله چین تلاش های بی وقفه ای به منظور برگرداندن آثار فرهنگی غارت شده خود داشته اند، اما بریتانیا همواره به بهانه «حفاظت از آثار فرهنگی» از برگرداندن آن ها به مالکان اصلی خودداری کرده است. حتی در سال ۱۹۶۳، پارلمان بریتانیا قانون موزه بریتانیا را به منظور ممنوعیت بازگرداندن آثار فرهنگی، اصلاح کرد. دن هیکس، سرپرست موزه پیت ریورز دانشگاه آکسفورد در این باره خاطرنشان کرد که موزه بریتانیا هنوز از «نوستالژی امپراتوری» برخوردار است و باور دارد که دارای نوعی امتیاز برای تسلط بر آثار فرهنگی بدون ارائه هیچ توضیح لازم است.

در ماه آگوست امسال مشخص شد که حدود ۲۰۰۰ اثر از موزه بریتانیا مفقود شده که برخی از آن ها حتی برای فروش، روانه پلفترم‌های تجارت الکترونیک شده است. این حادثه، موزه بریتانیا را در بحران اعتبار درگیر کرده و توانایی آن برای «حفاظت از آثار فرهنگی» را زیر سوال برده است. بسیاری از کشورها، از جمله چین نیز بار دیگر از بریتانیا خواسته اند تا آثار فرهنگی را بازگرداند.

آثار فرهنگی، واسطه استمرار و انتقال فرهنگ ملت و مظهر عواطف تاریخی و خاطرات فرهنگی آن هاست. بنابراین، در طول سالیان گذشته، کشورهای مربوط هرگز از تلاش برای پس گرفتن آثار فرهنگی غارت شده خود از موزه بریتانیا و دولت بریتانیا دست برنداشته اند. این اقدام نیز خود نوعی تلاش برای حفاظت از جریان فرهنگی تاریخی کشورهای مبدا این آثار فرهنگی و محو پس‌مانده‌های عصر استعمارگری بوده و بخشی از جنبش بین المللی ضد استعماری به شمار می آید.

لازم به ذکر است که از سال ۲۰۲۲، دولت آلمان آغاز به پس دادن برنزهای بنین به نیجریه کرد. بدین مناسبت، بارنابی فیلیپس، روزنامه‌نگار بریتانیایی در مقاله‌ای نوشت: «در بریتانیا نیز آثار برنز نیجریه وجود دارد و این اقدام آلمان باعث می شود که بریتانیا نتواند انکار کند که منبع این آثار برنز، دزدی بوده است.» پس از آن، نیجریه درخواست بازگرداندن برنزهای بنین را از موزه انگلیس مطرح کرد و اتیوپی و مردم راپا نویی جزیره ایستر نیز درخواست های مشابه  مطرح کردند.

بدون شک، عصر استعمارگری برای همیشه سپری شده است. انگلیس نیز باید خواسته های مشروع این  کشورها را جدی گرفته و آثار فرهنگی غارت شده از دیگران را هرچه زودتر به مالکان اصلی آن ها بازگرداند. وقت آن است که این آثار فرهنگی نفیس متعلق به دیگر کشورها که در موزه بریتانیا نگه داشته شده، به خانه خود بازگردند. تاریخ سیاه استعماری باید به طور کامل به تاریخ گذشته واقعی تبدیل شود.