کتاب “کاشانی شناخت” پژوهشی در آثار ریاضی غیاث الدین جمشید کاشانی

کتاب “کاشانی شناخت” پژوهشی در آثار ریاضی غیاث الدین جمشید کاشانی به تألیف و پژوهش یونس کرامتی و نشر مرکز پژوهشی میراث مکتوب به ریاست دکتر اکبر ایرانی است .

به گزارش خبر تحلیلگران، این کتاب دارای پیشگفتار، درآمد، ۶گفتار و ۴پیوست است. گفتار نخست کتاب “کاشانی شناخت “به زندگینامۀ غیاث الدین جمشید کاشانی اختصاص دارد.

این زندگینامه دربردارندۀ نکاتی نویافته دربارۀ کاشانی است که با بهره گیری از آثار او، به ویژه دو نامه ای از سمرقند که به پدرش نوشته بود و مقایسۀ اطلاعات این آثار با گزارشهای تاریخی تنظیم شده است.

این گفتار، با گاهشمار رویدادهای مرتبط با کاشانی به پایان رسیده است.

در گفتار دوم دربارۀ رصدخانۀ سمرقند و نقش کلیدی کاشانی در این رصدخانه، از طراحی و ساخت گرفته تا رصد، سخن به میان آمده است.

گفتار سوم نیز به میراث مکتوب کاشانی اختصاص دارد و در این بخش آثار کاشانی به ترتیب الفبایی معرفی و در مورد بیشتر آنها، ساختار، عناوین ابواب و فصول، دستنویس ها و سایر اطلاعات مرتبط با آنها معرفی شده است.

البته سخن دربارۀ سه رسالۀ مفتاح الحساب، تلخیص المفتاح و الرساله المحیطیه به گفتارهای جداگانۀ چهارم تا شششم واگذار شده است.

غیاث الدین جمشید بن مسعود بن محمود بن محمد کاشانی بی گفت وگو یکی از برجسته ترین ریاضیدانان روزگار خود و چه بسا برجسته ترین آنها بوده است. او در روزگار خود نیز از آوازۀ بسیار برخوردار بود. با این همه به دشواری میتوان در منابع
کهن نکته ای شایان توجه دربارۀ زندگی او یافت.

حتی پس از انتشار” کاشانی نامۀ ابوالقاسم قربانی “و به رغم اختصاص نزدیک به ۱۴صفحه به زندگینامۀ او، همچنان برخی نکات پوشیده و شایستۀ بحث و بررسی در زندگینامۀ او برجای مانده بود که در پژوهش حاضر تلاشی ویژه برای رفع این کاستی شده است.

در این پژوهش با بررسی دقیق محتوای نامه های کاشانی، اشارات پراکندۀ او در آثار مختلفش و نیز
مقایسۀ این داده ها با منابع تاریخی، زندگینامه ای نو برای کاشانی تنظیم شده است که امید میرود شماری از کاستیهای پیشین را برطرف کرده باشد.

پژوهشگران تاریخ ریاضیات و نجوم از نیمۀ دوم سدۀ ۱۹م به اهمیت آثار او پی بردند و از آن هنگام تاکنون آثاری شایان توجه دربارۀ تحلیل و تبیین اهمیت آثار ریاضی کاشانی نوشته اند.

از این میان پژوهشهای کاشانی پژوهان، تنها پژوهش شایان اعتنا به زبان فارسی، کاشانی نامۀ ابوالقاسم قربانی بوده است. قربانی ویراست نخست این اثر را در ۱۳۵۰ش منتشر نمود و در ۱۳۶۸ش در آن بازنگری کرد اما در این بازنگری چندان که باید حاصل پژوهشهای منتشر شده در این میانه را در نظر نگرفت.

برای نمونه او در چاپ نخست، کاشانی را نخستین مخترع کسرهای دهدهی به شمار آورده و بخشی را به اختراع این کسرها توسط کاشانی اختصاص داده بود. در حالی که احمد سلیم سعیدان در ۱۹۶۶م / ۱۳۴۵ش ) ۵سال زودتر از چاپ نخست کاشانینامه( در
مقالهای دربارۀ احمد بن ابراهیم اقلیدسی، دربارۀ کشف این کسرها توسط اقلیدسی در ۳۴۱ق )نزدیک به ۵سده پیش از کاشانی( و در کتاب الفصول فی الحساب الهندی سخن گفته بود. سعیدان در ۱۳۵۲ / ۱۹۷۳ش متن عربی این کتاب را نیز منتشر کرد.

از دیگر عواملی که در فرایند تولید این کتاب همکاری کردند محمد باهر مدیر انتشارات مرکز پژوهشی میراث مکتوب، محمود خانی آماده سازی فنی معصومه حسینی امور مربوط به چاپ ، حمید بهلول و محمدرضا عرشی پژوهشگران پژوهشکده تاریخ علم را می‌توان نام برد.