زانگه زور؛ مرز کوتاه، نفس بلند ایران

زانگه زور، کوتاه‌ترین مرز ایران با ارمنستان به طول تنها ۴۸ کیلومتر، در ظاهر خطی باریک روی نقشه است، اما در واقع «شریان حیاتی» ژئوپلیتیک ایران به شمار می‌رود. مسیری که می‌تواند پلی راهبردی میان خاورمیانه، قفقاز، آسیای مرکزی و حتی اروپا باشد، امروز در معرض تغییرات جدی ژئوپلیتیکی قرار گرفته است.

به گزارش مسیحااقتداریان، دکتر مهراب رجبی_ کارشناس اسبق اداره مرزی و حقوقی وزارت امور خارجه، از سال‌ها تجربه در مواجهه با تحولات مرزی می‌گوید؛ مردی که سرمای سیاست و بهار فرصت را گاه نوازشگر و گاه جراحت‌زن بر پیکره جغرافیای ایران دیده است.
به قول حضرت سعدی:
تو به سیمای شخص می نگری
ما در آثار صنع حیرانیم

او چشمانش را به افقی دور، آن‌سوی ابرهای خاکستری تاریخ دوخته؛ جایی که ایران در نقطه اتصال با ارمنستان، نفس می‌کشد.

دکتر رجبی می‌گوید:

در گوشه‌ای از نقشه، خطی باریک و کوتاه میان ایران و ارمنستان کشیده شده است؛ خطی که ارمنی‌ها آن را مرزهای امید می‌نامیدند. این همان زنگزور است؛ یا به تعبیر من مرزهای تنفس و مرزهای مسیح.

برای مردم ارمنستان، این مرز شریان حیاتی بود که آن‌ها را به ایرانِ بزرگ و اثرگذار متصل می‌کرد، نه ایرانِ منزوی. اما تغییر توازن قوا و غفلت‌های سیاسی، این شریان را در معرض خطر قرار داده است.

روزگاری از پل نوردوز می‌شد مستقیم به اروپا، اوراسیا و قلب جهان مسیحیت رفت. امروز اما، پروژه‌هایی که از آرارات کوچک آغاز شد و به بورالان و قره‌سو رسید، مسیرهایی ساخته‌اند که ایران را دور می‌زنند.

با آهی عمیق ادامه می‌دهد:

تاریخ هنوز پاسخ نمی‌دهد چرا رضا شاه آن قطعه ۱۱ در ۴ کیلومتری را به ترکیه بخشید. هرچند زمین بیشتری در عوض گرفت، اما ارزش ژئوپلیتیک آن قطعه بی‌مانند بود. روزی قره‌سو ترکیه را به نخجوان وصل می‌کرد و همه رفت‌وآمدها ناگزیر از گذر از ایران بود. امروز اما، اردوغان می‌تواند از استانبول تا نخجوان و باکو، و سپس از طریق زنگزور به آسیای مرکزی و شرق دور برسد، بی‌آنکه ایران را در مسیر داشته باشد.

این همان قدرت منطقه‌ای است که می‌تواند به قدرت فرامنطقه‌ای بدل شود. حتی تاجیکستان نیز به اتحادیه کشورهای ترک تمایل نشان داده است. این در حقیقت مثل آن می ماند که یک همسایه از همسایه‌مان کم، یا به نوعی حذف شده باشد! این یعنی یک تغییر ژئوپلیتیک جدی. با وجود آن که خوشبختانه در بیانیه واشنگتن، بر حاکمیت ارمنستان بر کشور و مرزهای خود، تاکید شده است.

به گفته رجبی:

در سخنان سخنگوی محترم وزارت امور خارجه، به طور سهوی طول مرزهای ایران ۶ هزار کیلومتر عنوان شده، در حالی که این مسافت بیش از حدود ۸۵۰۰ کیلومتر است. کوتاه‌ترین مرز، همان ۴۸ کیلومتر با ارمنستان و طولانی‌ترین، ۱۴۵۰ کیلومتر با عراق است. اما همین کوتاه‌ترین مرز، گرانیگاه ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و ژئواستراتژیک منطقه است؛ نقطه‌ای که غرب آسیا، آسیای مرکزی، قفقاز، آناتولی، خلیج فارس و حتی شمال آفریقا را به هم پیوند می‌دهد.

رجبی بر این باور است:

این مرز نه فقط یک خط جغرافیایی که یک فرصت راهبردی است. هر تهدیدی فرصتی در دل خود دارد. اگر سیاست خارجی به موقع بازنگری شود، تهدید امروز می‌تواند به فرصتی افتخارآفرین بدل شود.

زانگه زور را باید دوباره دید، دوباره شناخت و دوباره به آن نفس بخشید؛ چرا که این مرز کوتاه، همان نفس بلند ایران است.