تزلزل پایه های اعتماد اعراب به آمریکا

امضای “پیمان دفاعی” عربستان سعودی با پاکستان به عنوان تنها کشور مسلمان دارای سلاح هسته ای، که همزمان با سفر روز ۱۷ سپتامبر شهباز شریف نخست وزیر پاکستان به ریاض انجام شد و بازتاب جهانی بسیار گسترده ای داشت، گواه روشنی بر این تغییر رویکرد است؛ عربستان دیگر مثل گذشته احساس امنیت نمی کند و برای محافظت از امنیت خود، نمی تواند روی ایالات متحده حساب باز کند. این درس تازه ای است که مقامات ریاض از حمله اسرائیل به قطر گرفته اند.

کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که در گذشته همواره تصور می کردند ایالات متحده می تواند یک شریک قابل اعتماد در شرایط سخت باشد، اما شرایط جدید و دشوار و تحولات غیرمنتظره منطقه خاورمیانه، همه کشورها و ملت های این منطقه را به شدت غافلگیر کرده و باعث شده تا اعراب به تدریج، با درس گرفتن از تحولات اخیر، وارد مرحله بازنگری در مناسبات خود با آمریکا شوند.

حملات بی وقفه و مرگبار اسرائیل به مردم غزه در طول دو سال اخیر(از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ تا کنون) و نیز ماه ژوئن ۲۰۲۵ اسرائیل به ایران که آمریکا نیز بطور مستقیم در این حمله با اسرائیلی ها مشارکت کرد و سایت های هسته ای ایران را هدف حمله قرار داد، از نظر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، شاید چندان جدی تلقی نشده بود و آنها تصور می کردند اسرائیل، فراتر از غزه و در نهایت ایران، دست به اقدام نظامی نخواهد زد.

اما حمله ۹ سپتامبر ۲۰۲۵ اسرائیل به قطر، ناگهان بسیاری از معادلات و تصورات چندین ساله اعراب را به هم ریخت. بلافاصله و تنها به فاصله چند روز بعد از این حمله، سران سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب، بلافاصله در دوحه نشست اضطراری تشکیل دادند تا ضمن محکوم کردن حمله اسرائیل ، راه چاره ای برای پیشگیری از تسرّی حملات دیوانه وارد و بی محابانه اسرائیل به دیگر کشورهای عربی بیاندیشند.

روز ۱۸ سپتامبر هم شورای مشترک دفاعی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس متشکل از عالی ترین مقامات دفاعی و نظامی این کشورها در یک نشست فوق‌العاده‌ در دوحه، حمله اسرائیل قطر را تهدیدی برای ثبات و امنیت کل منطقه دانستند. برگزاری این نشست ها، بخوبی حکایت از نگرانی عمیق و وحشت اعراب از شرایط جدید دارد.

شرایط به گونه ای است که حتی بحرین و امارات متحده عربی که هم در سال ۲۰۲۰ در قالب “پیمان ابراهیم” و بنا به خواسته دونالد ترامپ در دور قبلی ریاست او بر آمریکا با اسرائیل روابط عادی برقرار کردند، دیگر احساس امنیت و مصونیت نمی کنند.

سلب اعتماد اعراب به امریکا هم از نظر همکاری های امنیتی به دلیل بی تفاوتی آمریکا به حمله اسرائیل به قطر، و هم از نظر همکاری های تجاری با آمریکا بخاطر تعرفه های ویرانگر آمریکا علیه بسیاری از کشورهای جهان حتی نزدیک ترین هم پیمانان خود، و نیز به خاطر خروج یکجانبه آمریکا از برخی مهم ترین نهادهای بین المللی نظیر پیمان آب و هوایی و یونسکو باعث شده تا کشورهای نفت خیز خلیج فارس که امنیت و موجودیت خود را به شدت به شرایط منطقه ای مرتبط می دانند، به فکر این باشند که تخم مرغ هایی را که سال ها در سبد ایالات متحده قرار داده بودند، به جای امن تر و قابل اعتمادتری منتقل کنند. دلیل امضای پیمان دفاعی عربستان با پاکستان به عنوان یک متحد نزدیک ریاض و تنها کشور دارای سلاح هسته ای نیز با همین منظور انجام شد. براساس این پیمان، حمله به هر یکی از این دو کشور، حمله به دیگری نیز تلقی خواهد شد و عربستان به این اقدام، تلاش کرده تا دیوار دفاعی خود در برابر هرگونه تجاوز احتمالی اسرائیل را تقویت کند.

در چنین شرایطی که آمریکا نه تنها توجهی به انتظارات امنیتی شرکای خود ندارد، بلکه شمشیر جنگ تجاری علیه بسیاری از آنها را از رو بسته، طبیعی است که نگاه کشورهای حاشیه خلیج فارس به دیگر شرکای قدرتمند خود نظر چین به عنوان یک قدرت بزرگ اقتصادی و فناوری قابل اعتماد و قابل اتکا و به عنوان یک شریک راهبردی که می تواند بخش اعظم نیازهای آنها در حوزه های تجاری، فناوری، حمل و نقل، علمی و دانشگاهی و حتی در صورت لزوم، نیازهای آنها به تجهیزات دفاعی و نظامی متعارف  را برآورد کند و البته خریدار قابل اتکای نفت وانرژی این کشور ها می باشد، نگاهی متفاوت تر و معنادارتر از گذشته باشد.

 نویسنده: محمد رضا منافی