دالان زنگه زور «آلاسکای» قفقاز برای امریکا
✍🏻دکتر کیومرث یزدان پناه درو_ استاد جغرافیای سیاسی دانشگاه تهران
✅بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پیدایش خلا قدرت در نظام جهانی ، امریکا تلاش ویژه ای را برای نفوذ در اعماق ژئوپلیتیکی شوروی از هم پاشیده و روسیه متزلزل آغاز کرد. این تلاش ها به رغم هزینه های فراوان دو سویه، نقش بسزایی در پیشبرد اهداف جهانی و منطقه ای امریکا و روسیه داشته اند. از رقابت سخت بر سر هند و کش در افغانستان گرفته تا پایگاههای مخوف نظامی در عمق آسیای مرکزی و از اقیانوس اطلس شمالی گرفته تا گرجستان و انقلاب های مخملی و غیره.
🔰اما در میان همه این جدال های ژئوپلیتیک، قرارداد ۹۹ ساله بر سر دالان زنگه زور بهترین و کاربردی ترین اقدام امریکا در منطقه ی استراتژیک قفقاز جنوبی به شمار می آید که دارای اهمیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک برای روسیه، ایران، امریکا و تا حدودی ترکیه است. همچنین این اتفاق مهم که توسط ترامپ در حال رقم خوردن است، برای کشور ایران پیامها و پیامدهای خاص خود را دارد. لذا در باب تجزیه و تحلیل این اتفاق خاص، مباحث متعددی بیان و دیدگاه‌های وسیعی هم تا به امروز مطرح شده است. اما لازم دانستم با توجه به اهمیت موضوع، در چند محور از منظر پیامدهای ژئوپلیتیک بدان بپردازم.
🔰محور اول: نقش جغرافیایی این منطقه حیاتی در آینده قدرت جهانی است که از هر جهت منطقه ای فعال، اثرگذار و بازیگر پرور خواهد بود. چه بسا که اهمیت آن از منطقه آلاسکا هم برای امریکا بیشتر بشود. به همین دلیل لقب «آلاسکای قفقاز» مناسب ترین عنوان برای آن خواهد بود.
🔰محور دوم: حضور ۹۹ ساله امریکا در گذرگاه مهم، به منزله انزوای روسیه و محاصره ژئوپلیتیکی دو کشور ایران و روسیه ارزیابی می شود و در این میان در صورت حضور جدی امریکا در این بازی متفاوت ، ایران از بازیگر حداقلی به بازی پذیر ثانوی تبدیل می شود و با توجه نقشه های پیچیده امریکا در صحنه اقتصادی جهان، چه بسا تمام مناسبات دوسویه قدیمی ایران با قفقاز متلاشی و ورود و خروج هر کالایی در گذرگاه استراتژیک مشمول تعرفه های مد نظر امریکا بشود و نقش ترانزیت مرزهای ایران هم گرفتار نقش حاشیه ای بشوند.
🔰محور سوم: خطوط قرمز ژئوپلیتیکی حال حاضر ایران در سطح منطقه ای بطور کامل و به یکباره از بین رفته و ایران به منظور جلوگیری از انزوای ژئوپلیتیکی ، مجبور به پذیرش شرایطی با قواعد جدیدی خواهد بود. در غیر اینصورت و در صورت اصرار به رویه تهدید و ابراز خشم به همسایگان تنها ، خود را اذیت خواهد کرد و در کنار آن باید سایر تنش های ژئوپلیتیکی در آینده نزدیک را هم به جان بخرد.
🔰محور چهارم: با در نظر گرفتن شرایط موجود منطقه ای و جهانی، در حال حاضر اقدام مشترک جمهوری آذربایجان و ارمنستان در کاخ سفید، به منزله فعال شدن یکی دیگر از گسل های ژئوپلیتیکی ایران ارزیابی می شود که در کنار سایر گسل های فعال داخلی و منطقه ای و جهانی، نمی تواند پیام خوبی برای ایران باشد و گفتمان هایی با ژست تهدید نسبت به این اقدام هم متاسفانه راهگشا نیستند بلکه اوضاع را به ضرر ایران تشدید می کنند.زبرا طبق کنوانسیون های بین المللی و حقوق رایج در امور مرزهای دو سویه ، از نظر حقوقی ایرادی بر این توافق وارد نیست، اما این مساله یک اتفاق معمولی ارزیابی نمی شود.
🔰محور پنجم: سطح فهم سیاسی ما نسبت به نوع رخداد و اهمیت بلند مدت این رخدادهای جغرافیایی- سیاسی – امنیتی است که معمولا مثل بسیاری از رخدادهای قبلی ، ساده انگارانه به آن نگاه می کنیم و برای سرپوش گذاشتن به سیاست های غلط و گفتمان های مغایر با شکل و شمایل رخدادها، اهمیت اینگونه اتفاقات را ناچیز جلوه می دهیم. در حالیکه اتفاقات گذشته و انواع رخدادهای ژئوپلیتیکی پیرامون کشور ایران، میزان اثرات آنرا بویژه اثرات مخرب و هزینه زای آنرا به خوبی نشان داده اند؛
مثل ساده انگاری تحریم ها
مثل ساده انگاری رژیم حقوق دریای خزر
مثل ساده انگاری تجاوز اسرائیل به خاک کشور عزیزمان ایران
مثل ساده انگاری چاههای مشترک نفتی و گازی و دهها مورد دیگر.
🔰محور ششم: رویش ریشه های ضد ژئوپلیتیکی در نوار طولانی مرزهای حوزه ی شمالغرب کشور بواسطه سه عامل مغایر با سازه های فعلی منطقه یعنی تقویت نفوذ حوزه آناتولی در کنار فعال شدن بازیگران ضد ایرانی از جمله اسرائیل و گروه‌های واگرای ایرانی و احتمال شکل گیری اتحاد چهار برادران در زبر سایه خیمه خان امریکایی در زنگزور
🔰محور هفتم : هر گونه داخل و تصرف در وضع موجود بویژه با حضور بازیگر پردردسری مثل امریکا، ضمن تقویت حضور اسرائیل در قفقاز جنوبی ، سازمان اکو را به شدت تحت شعاع قرار داده و بر خلاف تصورات ساده انگارانه که گفته می شود دغدغه های ایران لحاظ شده، باز یک تاکتیک فریب و غافل گیر کردن ایران است و توافق اخیر ،بدون تردید موازنه منطقه ای را به ضرر ایران تغییر می دهد و یکی از کلیدی ترین مسیرهای ارتباطی ایران بطور کامل از دسترس خارج و این اتفاق نقشی کلیدی در انزوای ژئوپلیتیکی ایران خواهد داشت.
در این شرایط چیزی که به کار ما بیاید این است که ایران فقط باید شرایط جدید را با الزامات منطقه ای و جهانی درک کند و تا بیشتر از این دیر نشده است، راهبردهای منسوخ شده و ناکارآمد منطقه ای و جهانی خود را تغییر بدهد تا از آسیب های بیشتر جلوگیری کند.
✅ دانشگاه تهران
