چه عاملی باعث رشد سریع «جنوب جهانی» در سال ۲۰۲۴ بود؟

چشم‌انداز جهانی در سال ۲۰۲۴ دستخوش تحولاتی اساسی بود که با مجموعه‌ای از چالش‌ها و درگیری‌ها خود را نشان داد. «جنوب جهانی» در میانه این تغییرات با شتابی چشمگیر رشد یافته و تاثیری روزافزون بر پیشرفت بشر داشته است.

«جنوب جهانی» با گسترش قدرت اقتصادی و نفوذ سیاسی روزافزون، از مفهومی که مدت‌ها مورد بحث قرار داشت به یک نیرومحرکه قوی تبدیل شده که فعالانه سیاست بین‌المللی را شکل می‌دهد. بنابراین عوامل کلیدی پشت ظهور و رشد سریع آن چیست؟

گسترش تاثیر جهانی

عبارت «جنوب جهانی» اولین بار در سال ۱۹۶۹ توسط «کارل اگلسبی» فعال سیاسی آمریکایی در مقاله‌اش درباره جنگ ویتنام، به کار گرفته شد. این عبارت امروزه به یک کلیدواژه برجسته تبدیل شده که معرف یک گروه متنوع از کشورهای در حال توسعه است که به سوی مدرنیزاسیون حرکت می‌کنند و حامی یک چارچوب مالی و سیاسی جهانی منصفانه‌تر هستند.

چندین لحظه کلیدی در سال گذشته این روند را برجسته ساخت.

در ماه جولای بلاروس رسما به عنوان دهمین عضو «سازمان همکاری شانگهای» (SCO) پذیرفته شد و به این ترتیب ظرفیت SCO برای همکاری منطقه‌ای و نفوذ آن در عرصه جهانی را افزایش داد.

در ماه سپتامبر سازمان ملل متحد «پیمان آینده» را در «اجلاس سران آینده» در نیویورک به تصویب رساند. این پیمان به دو نگرانی اصلی کشورهای «جنوب جهانی» پاسخ داده است که عبارتند از اجرای «دستور کار ۲۰۳۰ سازمان ملل برای توسعه پایدار» و تقاضا برای نمایندگی بهتر در نهادهای حکمرانی جهانی.

همچنین طی سپتامبر «یازدهمین مجمع شیانگ‌شان» که یک نشست عالیرتبه امنیتی و دفاعی در منطقه آسیا-اقیانوسیه محسوب می‌شود، در پکن برگزار شد و با ارائه بستری برای کشورهای در حال توسعه کوچکتر برای رسیدگی به نگرانی‌های امنیتی و توسعه‌ای آنها، برای «جنوب جهانی» اهمیت قائل شد.

در ماه اکتبر نخستین اجلاس حضوری بریکس از زمان توسعه تاریخی این گروه در کازان روسیه پس از نشست مهم سال گذشته آن در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی، برگزار شد. طی نشست کازان در خصوص دعوت از گروهی جدید از کشورها برای شریک شدن در بریکس اجماع حاصل شد که بیش از پیش توسعه این گروه را ترویج کرد.

تمام اینها نشان‌دهنده این است که «جنوب جهانی» که زمانی به حاشیه رانده شده بود به عنوان یکی از نیرومحرکه‌های کلیدیِ دستور کار بین‌المللی ظهور یافته است.

توان اقتصادی رو به رشد

ظهور «جنوب جهانی» را می‌توان به عوامل مختلفی نسبت داد که نفوذ افتصادی روزافزون آن در صدر قرار دارد. کشورهای «جنوب جهانی» با وجود یک احیای اقتصادی کُند در سطح جهان، رشد اقتصادی ثابتی را تضمین کرده و انعطاف‌پذیری قابل توجهی از خود نشان داده‌اند.

گزارش اندیشکده «بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی» نشان داد سهم گروه ۷ از تولید ناخالص داخلی (GDP) جهانی از سال ۲۰۰۰ که با برابری قدرت خرید اندازه‌گیری می‌شود، از ۴۳ درصد به ۳۰ درصد کاهش یافته و در عین حال این شاخص در پنج کشور اصلی بریکس از بالای ۲۱ درصد به حدود ۳۵ درصد جهش یافته است.

طبق گزارش «چشم‌انداز اقتصادی آفریقا» که «گروه بانک توسعه آفریقایی» منتشر کرده، این قاره رتبه ۲۰۲۳ خود را به عنوان دومین منطقه دارنده سریع‌ترین رشد در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ حفظ خواهد کرد. احیای ​​رشد آفریقا شامل افزایش به ۳.۷ درصد در سال ۲۰۲۴ و ۴.۳ درصد در سال ۲۰۲۵ است که از میانگین جهانی پیش‌بینی شده ۳.۲ درصد فراتر خواهد رفت.

«ربکا گرین‌سپن» دبیرکل تجارت و توسعه سازمان ملل متحد در «نشست گروه ۲۰» تاکید کرد طی پنج سال آینده، تولید ناخالص داخلیِ (GDP) جهان ۵۵ تریلیون دلار افزایش خواهد یافت که ۷۰ درصد آن از کشورهای «جنوب جهانی» می‌آید. وی همچنین گفت که این معادل اندازه اقتصاد جهانی در دو دهه گذشته یعنی هنگامی که گروه ۲۰ پایه‌گذاری شد، است.

این تحول اقتصادی با تقاضای فزاینده از جانب کشورهای «جنوب جهانی» برای اصلاح حکمرانی اقتصادی جهان به منظور انعکاس بهتر آرمان‌های توسعه‌ای آنها همراه بوده است.

اهداف سیاسی مشترک

رسانه‌ها و اندیشکده‌های غربی مدت‌هاست که درباره چالش‌ها و شرایط متمایز پیش روی کشورهای «جنوب جهانی» بحث می‌کنند و این وضعیت را برای ایجاد یک جبهه متحد و منسجم، دشوار می‌دانند.

با این حال ظهور کشورهای «جنوب جهانی» به عنوان بازیگران سیاسی مهم در سال اخیر نشان‌دهنده این است که تا چه اندازه اهداف سیاسی مشترک آنها را توانمند ساخته تا همکاری کنند و نفوذ بیشتری داشته باشند.

بسیاری از کشورهای «جنوب جهانی» زمانی مستعمره کشورهای غربی بودند. تجربه مشترک استثمار، تحمیل فرهنگی و بهره‌کشی اقتصادی عزم آنها را برای مقاومت در برابر مداخلات خارجی راسخ کرده است.

چندین کشور آفریقایی مثل نیجر، چاد و سنگال در سال گذشته میلادی خواستار خروج نظامیان غربی از قلمروهای این کشورها شدند و تلاششان برای اثبات حاکمیت و پیگیری مسیرهای توسعه مستقل خود را نشان دادند.

به علاوه، «جنوب جهانی» به جای پیروی از رهبری کشورهای غربی در مقابله با چالش‌های جهانی از طریق تحریم‌ها و مداخلات نظامی، راه‌حل‌های خود را پیشنهاد داده و از صلح، گفتگو و چندجانبه‌گرایی دفاع کرده‌اند.

برای مثال، «نوزدهمین اجلاس سران عدم تعهد» و «سومین اجلاس جنوب» منجر به مواضع مشترک در خصوص مسائل مهم، از جمله مسئله فلسطین و بحران اوکراین شد که بر رد سیاست بلوکی از طرف «جنوب جهانی» و پایبندی آن به انصاف و عدالت تاکید کرد.

مثال چشمگیر دیگر از این اقدام سیاسی جمعی، پلتفرم «دوستان صلح» است که توسط چین، برزیل و سایر کشورهای همفکر «جنوب جهانی» در خصوص بحران اوکراین راه‌اندازی شد. این پلتفرم که در سازمان ملل تاسیس شده، به دنبال تجمیع شرایط و ایجاد فضایی برای آتش‌بس، پایان دادن به خصومت‌ها و از سرگیری مذاکرات صلح است.